مطالعه گرده‌شناختی برخی از گونه‌های ایرانی جنس گل فراموشم‌مکن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه خوارزمی، تهران، 14911-15719، ایران

2 استاد گروه علوم گیاهی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه خوارزمی، تهران 14911-15719، ایران

3 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران

4 استادیار گروه علوم گیاهی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه خوارزمی، تهران 14911-15719، ایران

5 محقق انجمن زیست شناسی ایران، خیابان کلهر، پلاک 285، تهران، ایران

10.22092/bot.j.iran.2024.365023.1382

چکیده

جنس گل فراموشم‌مکن، در بیشتر مناطق معتدل هر دو نیم‌کره پراکنش داشته و برخی از گونه‌های آن به عنوان گیاه زینتی به کار گرفته می‌شوند. جهت روشن نمودن روابط آرایه‌شناسی گونه‌های این جنس، دانه‌های گرده 14 گونه به کمک میکروسکوپ نوری (LM) و الکترونی نگاره (SEM) مورد بررسی قرار گرفتند. سی و یک ویژگی نظیر اندازه گرده‌ها، شکل و تزیینات سطحی، نوع دریچه و تعداد و اندازه آن‌ها مورد بررسی قرار گرفتند و با کمک نرم‌افزارهای Past و IQ-TREE آنالیز و درخت‌های تبارشناختی آن ترسیم گردید. در نتیجه مشخص شد که گونه‌هایی نظیر Myosotis ramosissima و M. diminuta با M. lithospermifolia 1 و M. sparsiflira قرابت داشته و در یک خوشه قرار می‌گیرند. همچنین، در دو گونه M. lithospermifolia 1 و M. minutiflora دی‌مورفیسم در شکل دانه‌های گرده تشخیص داده شد. آنالیز PCA و Clustering صفات گرده‌شناسی در خوشه‌بندی گونه‌های مطالعه شده با یکدیگر منطبق بوده و یکدیگر را تایید نمود. صفات طول محور قطبی در نمای استوایی با میکروسکوپ نوری، صفت قطر نمای استوایی یا قطبی با میکروسکوپ نوری، نسبت طول محور قطبی به محور استوایی شیارهای کاذب و صفت وجود اجسام مثلثی موجود در سر قطبی دانه‌های گرده، جهت خوشه‌بندی گروهی از آرایه‌ها در یک خوشه با ارزش بوده و همچنین ساختار دانه‌های گرده گونه‌های M. lithospermifolia, M. sparsiflora, Myosotis sp., M. diminuta, M. propinqua, M. olympica و M. anomala برای نخستین بار از این جنس منتشر می‌گردد. کلید شناسایی گونه‌ها براساس صفات دانه گرده نیز ارایه شده است. همچنین، چندتایی  بودن دانه‌های گرده برای نخستین بار از گاوزبانیان در شکل تنوع دانه‌های گرده گونه M. lithospermifolia 1 گزارش می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Akbarnejad, B. 2023. Taxonomic study of some species of Myosotis using morphological and molecular characters. MSc thesis. Kharazmi University. Tehran. 221 pp. (In Persian).
Attar, F., Esfandani-Bozchaloyi, S., Mirtadzadini, M. & Ullah, F. 2018. Taxonomic identification in the tribe Cynoglosseae (Boraginaceae) using palynological characteristics. Flora 249: 97–110. DOI: 10.1016/j.flora.2018.10.003.
Atazadeh, N., Sheidai, M., Attar, F., Ghahremaninejad, F. & Koohdar, F. 2020. A palynological study of genus Cousinia Cass. (Family Asteraceae), sections Cynaroideae Bunge and Platyacanthae Rech.f. Grana 59(6): 428–443. DOI: 10.1080/00173134.2020.1781247.
Baker, H.G. 1956. Pollen dimorphism in the Rubiaceae. Evolution 10(1): 23–31. DOI: 10.2307/2406093.
Barber, H.N. 1942. The pollen-grain division in the Orchidaceae. Journal of Genetics 43: 97–103.
DOI: 10.1007/BF02982748.
Bidarlord, M. & Vitek, E. 2020. Palynological study of some species of Anthemis genus and its systematic implications. Rostaniha 21(2): 278–291.‏ DOI:  10.22092/BOTANY.2021.352043.1223.
Bigazzi, M. & Selvi, F. 1998. Pollen morphology in the Boragineae (Boraginaceae) in relation to the taxonomy of the tribe. Plant Systematics and Evolution 213(1–2): 121–151.‏ DOI: 10.1007/BF00988912.
Bigazzi, M., Nardi, E. & Selvi, F. 2006. Palynological contribution to the systematics of Rindera and the allied genera Paracaryum and Solenanthus (Boraginaceae-Cynoglosseae). Willdenowia 36(1): 37–46.‏ DOI: 10.3372/wi.36.36103.
Brandon, A.M. 2001. Breeding systems and rarity in New Zealand Myosotis. Ph.D. thesis, Massey University, Manawat_u, New Zealand.
Chacón, J., Luebert, F., Hilger, H.H., Ovchinnikova, S., Selvi, F., Cecchi, L. & Weigend, M. 2016. The borage family (Boraginaceae s.str.): A revised infrafamilial classification based on new phylogenetic evidence, with emphasis on the placement of some enigmatic genera. Taxon 65(3): 523–546. DOI: 10.12705/653.6.
Clarke, G.C.S. 1977a. Boraginaceae. Review of Palaeobotany and Palynology 24(2): A59–A101.‏ DOI: 10.1016/0034-6667(77)90034-3.
Clarke, G.C.S. 1977b. Northwest European pollen flora. 10. Boraginaceae. Review of Palaeobotany and Palynology 24: 59–101. DOI: 10.1016/0034-6667(77)90034-3.
Coutinho, A.P., Castro, S., Carbajal, R., Ortiz, S. & Serrano, M. 2012. Pollen morphology of the genus Omphalodes Mill. (Cynoglosseae, Boraginaceae). Grana 51(3): 194–205.‏ DOI: 10.1080/00173134.2012.665943.
Díez, M.J. & Valdés, B. 1991. Pollen morphology of the tribes Eritrichieae and Cynoglosseae (Boraginaceae) in the Iberian Peninsula and its taxonomic significance. Botanical Journal of the Linnean Society 107(1): 49–66.‏
DOI: 10.1111/j.1095-8339.1991.tb00214.x.
Erdtman, G. 1945. Pollen morphology and plant taxonomy. Svensk Botanisk Tidskrift 39: 286–297.
Fukuda, T. & Ikeda, H. 2012. Palynological analysis and taxonomic position of the genus Mertensia (Boraginaceae). Botany 90(8): 722–730.‏ DOI: 10.1139/b2012-024.
Ganders, F.R. 1979. Heterostyly in Lithospermum cobrense (Boraginaceae). American Journal of Botany 66(6): 746–748. DOI: 10.1002/j.1537-2197.1979.tb06279.x‏.
Grau, J. & Leins, P. 1968. Pollenkorntypen und Sektionegliederung der Gattung Myosotis. Berichte der Deutschen Botanischen Gesellschaft 81(3–4): 107–115.‏ DOI: 10.1111/j.1438-8677.1968.tb02108.x.
Grau, J. & Schwab, A. 1982. Mikromerkmale der bltite zur gliederung der Gattung Myosotis. Mitteilungen der Botanischen Staatssammlung München 18: 9–58.
Halbritter, H. 2016. Myosotis sylvatica. In: PalDat - A Palynological Database.
Halbritter, H., Auer, W. & Sonnleitner, M. 2020. Myosotis alpestris. In: PalDat - A Palynological Database.
Halbritter, H. & Heigl, H. 2020. Myosotis palustris. In: PalDat - A Palynological Database.
Halbritter, H., Svojtka, M., Fabbro, Th. & Zumbrunn, Th. 2016. Myosotis ramosissima. In: PalDat - A Palynological Database.
Hao, J. C., Liu, Q.R., Gong, Y.X. & Wei, L. 2017. Myosotis wumengensis sp. nov. (Boraginaceae) from central Yunnan, southwest China. Nordic Journal of Botany 35(3): 257–261. DOI: 257–261.‏ 10.1111/njb.01463.
Hargrove, L. & Simpson, M.G. 2003. Ultrastructure of heterocolpate pollen in Cryptantha (Boraginaceae). International Journal of Plant Sciences 164(1): 137–151. DOI: 10.1086/344548.
Khajoei Nasab, F., Nejad Falatoury, A. & Mehrabian, A. 2023. Pollen morphology in Iranian species of Onosma (Boraginaceae). Plant Biosystems. An International Journal Dealing with all Aspects of Plant Biology 157(2): 437–454. DOI: 10.1080/11263504.2023.2165555.
Khatamsaz, M. 2002. Myosotis. Pp. 244–272. In: M. Assadi (chief editor), Flora of Iran 39. Research Institute of Forests and Rangelands. Tehran (In Persian).
Khatamsaz, M. 2001. Pollen morphology of Iranian Boraginaceae family and its taxonomic significance. Iranian Journal of Botany 9(1): 27–40.‏
Mabberley, D.J. 2008. Mabberley's Plant-book: a portable dictionary of plants, their classifications and uses (edn 3). Cambridge University Press.
Mahmoodi, M., Ghahremaninejad, F. & Maassoumi, A.A. 2015. A new record of the genus Myosotis (Boraginaceae) for the flora of Iran: Rediscovery of a rare plant. The Iranian Journal of Botany 21(1): 43–46. https://10.22092/IJB.2015.101451.
Meudt, H.M. 2016. Pollen morphology and its taxonomic utility in the southern hemisphere bracteate-prostrate forget-me-not (Myosotis, Boraginaceae). New Zealand Journal of Botany 54(4): 475–497.‏ DOI: 10.1080/0028825X.2016.1229343.
Mohsenzadeh, S., Sheidai, M., Ghahremaninejad, F. & Koohdar, F. 2020. A palynological study of the genus Plantago (Plantaginaceae). Grana 59(6): 454–465. DOI: 10.1080/00173134.2020.1736147
Mulcahy, D.L. 1981. Pollen tetrads in the detection of environmental mutagenesis. Environmental Health Perspectives 37: 91–94. DOI: 10.1289/ehp.813791.

Noroozi, M., Ghahremaninejad, F., Bogler, D., Witherspoon, J.M., Ryand, G.L., Miller, J.S., Riahi, M. & Cohen, J.I. 2022. Parsing a plethora of pollen: the role of pollen size and shape in the evolution of Boraginaceae. Cladistics 38(2): 204–226. DOI: 10.1111/cla.12488.

Nowicke, J.W. & Miller, J.S. 1990. Pollen morphology of the Cordioideae (Boraginaceae): Auxemma, Cordia, and Patagonula. Pp. 103–121. In: Morphology, development, and systematic Relevance of Pollen and Spores. Springer Vienna.‏ DOI: 10.1007/978-3-7091-9079-1_9.
Nowicke, J.W. & Ridgway, J.E. 1973. Pollen studies in the genus Cordia (Boraginaceae). American Journal of Botany 60(6): 584–591.‏ DOI: 10.1002/j.1537-2197.1973.tb05961.x.
Nowicke, J.W. & Skvarla, J.J. 1974. A palynological investigation of the genus Tournefortia (Boraginaceae). American Journal of Botany 61(9): 1021–1036. DOI: 10.1002/j.1537-2197.1974.tb14042.x.
Pakravan, M., Safavi, S.R., Zarei, R., Tavakoli, Z., Ghahremaninejad, F, Noroozi, M., Nazem Bokaee, Z., Alimadadi, M., Ghodusian, N., Hosseini, F. & Moradi, F. 2024. Palynological investigation of some genera of Cichorieae (Asteraceae) in
Iran. Microscopy Research & Technique. DOI: 10.1002/jemt.24663.
Popov, M.G. 1953. Boraginaceae. Pp. 97–691. In: Shishkin, B.K. & Bobrov, E. (eds), Flora USSR Vol. 19. Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva and Leningrad.
Pourghorban, Z., Salmaki, Y. & Weigend, M. 2020. Phylogenetic relationships within the subtribe Cynoglossinae (Cynoglossoideae: Boraginaceae): new insights from nuclear and plastid DNA sequence data. Plant Systematics and Evolution 306(2): 45. DOI: 10.1007/s00606-020-01671-x.
Ranjbar, M., Ezazi, A. & Ghahremaninejad, F. 2020. Contribution to the pollen morphology of Convolvulus (Convolvulaceae). Phytotaxa 439(3): 199–216. DOI: 10.11646/phytotaxa.439.3.3.
Retief, E. & Van Wyk, A.E. 1997. Palynology of Southern African Boraginaceae: the genera Lobostemon, Echiostachys and Echium. Grana 36(5): 271–278.‏ DOI: 10.1080/00173139709362616.
Riedl, H. 1967. Myosotis. Pp. 255–266. In: K.H. Rechinger (ed.), Flora Iranica 48. Akademische Druck-U. Verlagsanstalt, Graz.‏
Robertson, A.W. & Lloyd, D.G. 1991. Herkogamy, dichogamy and self-pollination in six species of Myosotis (Boraginaceae). Evolutionary Trends in Plants 5: 53–63.
Robertson, A.W. & Lloyd, D.G. 1993. Rates of pollen deposition and removal in Myosotis colonsoi. Functional Ecology 7: 549–559. DOI: 10.2307/2390131.
Robertson, A.W. & MacNair, M.R. 1995. The effects of floral display size on pollinator service to individual flowers of Myosotis and Mimulus. Oikos 72: 106–114. DOI: 10.2307/3546044.
Robertson, A.W. 1989. Evolution and pollination of New Zealand Myosotis (Boraginaceae). Ph.D. thesis, University of Canterbury, Christchurch, New Zealand.
Robertson, A.W. 1992. The relationship between floral display size, pollen carryover and geitonogamy in Myosotis colensoi (Kirk) Macbride (Boraginaceae). Biological Journal of the Linnean Society. Linnean Society of London 46: 333–349. DOI: 10.1111/j.1095-8312.1992.tb00868.x.
Sahay, S.K. 1979. Palynotaxonomy of Boraginaceae and some other families of Tubiflorae. Membrane Biology 4(1–2): 117–205.‏
Taroda, N. & Gibbs, P.E. 1986. Revision of the Brazilian species of Cordia subgenus Varronia (Boraginaceae). Notes from the Royal Botanic Garden Edinburgh 44(1) 105–140.
Yousaf, Z., Zafar, M., Ahmad, M., Sultana, S., Rozina, Ozdemir, F.A. & Abidin, S.Z.U. 2022. Palyno‐anatomical microscopic characterization of selected species of Boraginaceae and Fabaceae. Microscopy Research and Technique 85(4):
1332–1354. DOI: 10.1002/jemt.23999.
Volkova, O., Severova, E. & Polevova, S. 2017. Development of heterocolpate pollen in Myosotis scorpioides L. (Cynoglosseae, Boraginaceae). Grana 56(5): 368–376. DOI: 10.1080/00173134.2016.1276211.
Volkova, O.A., Severova, E.E. & Polevova, S.V. 2013. Structural basis of harmomegathy: evidence from Boraginaceae pollen. Plant Systematics and Evolution 299: 1769–1779. DOI: 10.1007/s00606-013-0832-8‏.
Weigend, M., Selvi, F., Thomas, D.C. & Hilger, H.H. 2016. Boraginaceae. Pp. 41–102. In: J.W., Kadereit & V. Bittrich (eds), The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. XIV. Flowering Plants. Eudicots’ Springer Publishing: Cham, Switzerland.