تنوع ریختی برگ و میوه ممرز در جنگل‌های هیرکانی و ارسباران

عصری, یونس; آخوندنژاد, سونا; جعفری صیادی, محمدحسن

doi:10.22092/bot.j.iran.2025.369113.1416

تنوع ریختی برگ و میوه ممرز در جنگل‌های هیرکانی و ارسباران

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار پژوهش بخش تحقیقات گیاه‌شناسی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

² استادیار گروه زیست‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آزادشهر، آزادشهر، ایران

³ استادیار گروه کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22092/bot.j.iran.2025.369113.1416

چکیده

مَمرَز (Carpinus betulus) متعلق به تیره توس (Betulaceae) درختی به ارتفاع حدود 30 متر است که در اروپا، قفقاز، ترکیه و ایران انتشار دارد و با پراکنش وسیع، همواره دستخوش تغییراتی در صفات ظاهری خود بوده است. به همین منظور، تنوع صفات ریخت‌شناسی برگ و میوه در 13 جمعیت گونه ممرز واقع در چهار استان گلستان، مازندران، گیلان و آذربایجان‌شرقی مورد بررسی قرار گرفت. از رویشگاه‌های طبیعی، تعداد 10 پایه درخت با فاصله حداقل 100 متر از یکدیگر انتخاب شد و نمونه‌های برگ، شاتون، برگه و میوه از خارج تاج به ‌صورت تصادفی جمع‌آوری شد. از میان صفات ریخت‌شناسی اندازه‌گیری‌ شده بین جمعیت‌ها به‌ جز تعداد رگبرگ، طول و عرض منقارک، وزن دانه و تعداد شیار دانه، سایر صفات تفاوت معنی‌داری داشتند. تجزیه داده‌ها به روش تجزیه مؤلفه‌های اصلی نشان داد که در مؤلفه اول مساحت برگ، طول و عرض برگه، عرض منقارک و عرض دانه، در مؤلفه دوم عرض برگ، عرض شاتون، طول دمبرگ و طول منقارک و در مؤلفه سوم طول شاتون، وزن دانه و تعداد شیار دانه اهمیت بیشتری در مقایسه با سایر صفات داشتند. نتایج تجزیه خوشه‌ای براساس کلیه صفات مورد مطالعه نشان داد که با توجه به تغییرات واریانس تشکیل خوشه‌ها، پایه‌های نمونه‌گیری شده از 13 جمعیت به پنج گروه مجزا تفکیک شدند. براساس نتایج به دست آمده در گونه ممرز از نظر صفات ریخت‌شناسی برگ، دانه، براکته و شاتون تنوع درون‌گونه‌ای وجود دارد. همچنین می‌توان از صفات تعداد رگبرگ، طول و عرض منقارک، وزن دانه و تعداد شیار دانه به‌ دلیل تاثیرپذیری کمتر از عوامل محیطی به ‌عنوان صفات متمایزکننده در تفکیک گونه ممرز استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها