نخستین گزارش گریز دو گونه گیاه زینتی و کاشته شده در ایران

سهرابی, سیما; پهلوانی, امیرحسین; قرخلو, جاوید

doi:10.22092/bot.j.iran.2024.367660.1406

نخستین گزارش گریز دو گونه گیاه زینتی و کاشته شده در ایران

نوع مقاله : سیستماتیک و تنوع زیستی گیاهان

نویسندگان

¹ دانش‌آموخته دکترای علوم علف‌های هرز، دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر کارگروه گیاهان مهاجم ایران، گرگان، ایران

² استادیار پژوهش بخش تحقیقات رستنی‌ها، مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³ استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

10.22092/bot.j.iran.2024.367660.1406

چکیده

ورود برخی گیاهان به محیط‌های جدید به دلیل توانایی آن‌ها در گذر از موانع زیستی و غیرزنده می‌تواند منجر به مهاجم شدن آن‌ها شود. ورود گیاهان مهاجم به عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدها برای تنوع‌زیستی است، به طوری که در کشورهای در حال توسعه، به عنوان یک چالش بزرگ برای کشاورزی و رفاه انسان تلقی می‌شود. براساس بررسی‌های میدانی حاضر، دو گونه زینتی و کشت‌ شده با پتانسیل تهاجم بالا در برخی مناطق شمالی و جنوبی ایران به عرصه‌های طبیعی ورود کرده‌اند. گونه‌های لاله‌عباسی (.Mirabilis jalapa L) و کرچک (.Ricinus communis L) از محدوده کشت خود گریخته و در نتیجه به وضعیت تهاجم تغییر کرده‌اند. آن‌ها به طور گسترده در بسیاری از مناطق شهری ایران کشت و پرورش داده می‌شوند. در این تحقیق، طبقه‌بندی تأثیرات زیست‌محیطی IUCN گونه‌های بیگانه (EICAT-IUCN) و طبقه‌بندی تأثیر اجتماعی-اقتصادی گونه‌های بیگانه (SEICAT) برای ارزیابی خطرات احتمالی این گونه‌ها برای گیاهان و جانوران بومی و همچنین برای سلامت انسان به کار گرفته شد. خروجی سیستم ارزیابی EICAT نشان داد که کرچک و لاله‌عباسی از طریق مکانیسم‌ رقابت، پتانسیل ایجاد اثر منفی بر گونه‌های بومی دارند. در رویکرد SEICAT، سلامت و ایمنی به عنوان اجزای تشکیل‌ دهنده رفاه انسان شناسایی شد. بیشترین مکانیسم‌هایی که منجر به اثرات زیست‌محیطی می‌شود رقابت، انتقال بیماری و مسمومیت/سمیت بود. این نتایج نشان داد که این گونه‌ها ممکن است رقابتی‌تر از گونه‌های بومی در پوشش گیاهی شهری باشند. برای رفع این شکاف در داده‌ها و اطمینان از تصمیمات مدیریتی دقیق، درک عمیق‌تر از تأثیر واقعی آن‌ها بر گونه‌های بومی ضروری است. بنابراین، توصیه می‌شود که راهکارهای حفاظتی برای کنترل پراکندگی این گونه‌ها در اکوسیستم‌های شهری اختصاص داده شود.

کلیدواژه‌ها